تبادل لینک هوشمند هدف از نگارش اين راهنما چيست؟
اين نوشتار راهنماي اوليه پبرامون تست ايمن تجهيزات برقي را ارايه نموده و مورد استفاده افرادي قرار مي گيرد كه در كارگاه تست وسايل برقي كار كرده و يا فرآيند تست را مديريت مي كنند. همچنين اين راهنما براي كساني كه مستقيماً با تست تجهيزات برقي سر و كار دارند، مفيد بوده و حاوي مطالب و اطلاعات تفصيلي در باره انواع خاص تست وسايل برقي نيز مي باشد.
تست تجهيزات برقي به دلايل متعددي انجام مي شود كه از آن جمله مي توان به موارد زير اشاره كرد:
1. تست هاي تضمين كيفيت قطعات به كار رفته در تجهيزات برقي
2. تست هاي مربوط به تشخيص عيب وسايل برقي
3. تست شناسايي خطاي دستگاه هاي برقي
4. كنترل هاي روتين ايمني
اين راهنما همچنين حاوي توصيه هايي است كه مي توان به كمك آنها از خطرات الكتريكي جلوگيري به عمل آورده و يا ميزان خطرات را كاهش داد. برخي از روش هايي كه به كمك آنها مي توان به اين كار مبادرت نمود، عبارتند از:
1. به كار بردن سيستم هاي ايمني در كار، براي مثال:
الف) اقدامات پيشگيرانه براي جلوگيري از تماس افراد با قسمت هاي برقدار تجهيزات به ويژه افرادي كه كار تست را انجام نمي دهند.
ب) اقدامات پيشگيرانه براي جلوگيري از تماس افراده تست كننده تجهيزات با قسمت هاي برقدار دستگاه ها
پ) حفاظت و عايق كاري تجهيزات برقي كه اپراتورها بر روي آنها كار مي كنند و نيز عايق كاري و حفاظت دستگاه هايي كه به كمك آنها، عمليات تست انجام مي شود.
2. استفاده از تجهيزات مناسب براي انجام عمليات تست
3. حصول اطمينان از به كار گماردن افرادي كه در زمينه تست تجهيزات آموزش هاي لازم را ديده و تجربه كافي دارند و نيز در زمينه عمليات ايمني كار با تجهيزات داراي آگاهي هاي لازم هستند.
به چه نوع تست هايي در اين راهنما اشاره شده است؟
اين راهنما دربردارنده تست تجهيزات برقي (عمدتاً تجهيزات فشار ضعيف تا سطح ولتاژ 1000 ولت AC يا 1500 ولت DC) بوده و مربوط به مواقعي است كه تجهيزاتي نظير لوازم برقي خانگي مورد استفاده قرار مي گيرند. بيشتر اين تجهيزات به منابع تغذيه اصلي 230 ولت AC تكفاز و 400 ولت AC سه فاز وصل مي شوند كه البته مي توان منابع تغذيه با ولتاژهاي بالاتر و در برخي موارد ولتاژهاي بيش از محدوده فشار ضعيف را نيز مورد استفاده قرار داد. در فرآيند تست تجهيزات برقي، برخي از ولتاژهاي اعمال شده به تجهيزات ممكن است بيش از ولتاژهاي محدوده فشار ضعيف باشد ولي در صورتي كه ماكزيمم جريان خروجي دستگاه تست كننده بيش از 5 ميلي آمپر نباشد، اين ولتاژها خطرناك نخواهند بود (توجه داشته باشيد كه قبلاً جريان 5 ميلي آمپر AC ملاك عمل قرار مي گرفت اما از ماه مي 2001، حداكثر جريان دستگاه هاي جديد تست كننده بايستي به 3 ميلي آمپر AC محدود شود).
منظور از خطرات منجر به حوادث و صدمات چيست؟
حوادث و ضايعات زماني رخ مي دهند كه قسمت هاي برقدار تجهيزات لخت بوده و افراد با اين قسمت ها تماس برقرار كنند و يا بدنه دستگاه ها كه مي بايست به سيم ارت وصل شوند، با ولتاژ خطرناكي برقدار شده باشند. در خلال تست تجهيزات برقي و هنگام يافتن خطاها به ويژه موقعي كه هادي هاي بدون روكش حامل ولتاژهاي خطرناك باشند، احتمال تماس با قسمت هاي برقدار تجهيزات افزايش مي يابد. چنانچه تست در حالي انجام پذيرد كه تجهيزات برقي از هر منبع تغذيه خطرناكي ايزوله شوند، مي توان خطرات منجر به حوادث و صدمات را به حداقل ممكن رساند. اگر چه ايزوله كردن تجهيزات برقي هميشه امكان پذير نيست، ولي بايستي مراقب بود تا از تماس با هر ولتاژ توليدي خطرناك جلوگيري به عمل آيد. خطرناك ترين صدمات در نتيجه حوادث ناشي از برق گرفتگي به وجود مي آيد و اين بدين خاطر است كه اثرات برق گرفتگي عمدتاً غيرقابل پيش بيني بوده و به سادگي مي تواند منجر به حوادث مرگبار شود. همچنين خطر صدمه و سوختگي ناشي از آرك زدگي كه در اثر تماس هادي ها با يكديگر و در نتيجه اتصال كوتاه پديد مي آيد، نيز وجود دارد. از ديگر خطرات تهديد كننده، مي توان به خطر ناشي از واكنش بدن فرد در برابر حوادثي مانند سقوط يا وارد شدن شوك به بدن مصدوم در اثر برق گرفتگي اشاره كرد. برق گرفتگي زماني رخ مي دهد كه تماس با هادي برقدار سبب عبور جريان كافي از طريق بدن انسان شده و منجر به آسيب و صدمه گردد. در حالت كلي، ولتاژهاي بيش از 50 ولت AC يا 120 ولت DC بدون ريپل در مكان هاي خشك و نيز فضاهاي باز و نارسانا را بايستي جزو ولتاژهاي خطرناك به شمار آورد. چنانچه محل كار نمناك، محدود و يا رسانا باشد، مقادير ولتاژهاي مزبور را بايد كاهش داد و بنابراين وقتي چنين محيط كار متفاوتي وجود داشته باشد، متصديان كار و نيز افرادي كه مستقيماً عمليات تست را انجام مي دهند، بايد از افزايش احتمالي خطرات منجر به صدمات و حوادث آگاهي كامل داشته باشند. در برخي تجهيزات از قبيل مايكروفر، ولتاژهاي فشار قوي با پتانسيل چندين هزار ولت مورد استفاده قرار گرفته و چنانچه با هادي هاي حامل اين ولتاژها تماس ايجاد شود، خطر بسيار زيادي متوجه فرد شده و ممكن است منجر به صدمات مرگبار شود. جريان هاي در حد 5 ميلي آمپر و يا بارهاي ذخيره شده در تجهيزات برقي مي توانند منجر به بروز جراحت و صدمه بدني شوند. بنابراين بايد اقدامات مناسبي انجام شود تا از تماس فرد با بارهاي ذخيره شده بيش از 350 ميلي ژول جلوگيري به عمل آيد. اگر در نقطه تماس بدن با قسمت هاي خطرناك تجهيزات برقي، پوست بدن سوراخ شده و يا بريدگي در آن ايجاد شود، جريان شوك وارده به بدن و در نتيجه ميزان جديت خطر بيشتر خواهد بود. البته پوست سالم هم ممكن است در زمان تماس با برق يا در اثر سوختگي ناشي از جريان و يا در نتيجه نفوذ هادي هاي لخت و نوك تيز به آن صدمه ببيند.
ارزيابي ريسك و خطرات
افزون بر عواملي همچون سطح ولتاژ، ميزان بار ذخيره شده يا ميزان جريان برق و نيز طبيعت محيط، عوامل ديگري هم وجود دارند كه براي ارزيابي خطرات ناشي از جراحات و صدمات ناشي از تست تجهيزات برقي مي بايست مد نظر قرار گيرند. ارزيابي خطر بايستي قبل از شروع تست انجام گيرد و اين كار به شما كمك مي كند تا اقدامات پيشگيرانه لازم را شناسايي نماييد. برخي
از پرسش هايي كه در حين انجام فرآيند ارزيابي خطرات مطرح مي شوند، عبارتند از:
1. آيا مي توان كار با تجهيزات بدون برق يا برقدار را در ولتاژ يا جريان ايمن انجام داد؟
2. آيا مطلقاً ضرورت دارد افراد بر روي تجهيزات برقدار و يا در نزديكي آنها در شرايطي كار كنند كه جريان ها و ولتاژهاي خطرناك پيرامون تجهيزات وجود دارد؟
3. ماكزيمم ولتاژي كه بر روي هادي ها در خلال فعاليت كاري دستگاه ها به وجود مي آيد، چقدر است؟
4. آيا افرادي كه تست تجهيزات را انجام مي دهند، شايستگي هاي لازم براي اين كار را دارا هستند؟ آيا آموزش هاي لازم را فراگرفته و دانش كافي براي انجام كارهاي خاص را دارند و آيا اطمينان حاصل شده كه ديگران را در معرض خطر قرار نخواهند داد؟
5. چنانچه تست كنندگان صلاحيت كامل نداشته باشند، آيا بر كار آنها نظارت كافي صورت مي گيرد؟
6. چه نوع حفاظ ايمن فيزيكي (مانند استفاده از فنس هاي موقت يا دائمي) مي بايست براي تجهيزات تحت تست به كار رود تا از صدمه و جراحت پيشگري به عمل آيد؟
7. آيا دستگاه هاي مخصوص تست از طراحي ايمن برخوردارند؟ آيا اين دستگاه ها به خوبي نگهداري شده اند؟
8. آيا ضرورت دارد كه محدوده اي دائمي براي تست تجهيزات جدا از محل استقرار آنها ساخته شود و يا ساخت محدوده تست موقت در پيرامون تجهيزات ضروري است؟
9. آيا تست كنندگان قادرند كه حوزه كاري را به حد كفايت نظارت كرده و در هر زمان از بروز خطر براي ديگران جلوگيري كنند؟
10. در مواقعي كه عمليات تست بخشي از "خدمات پس از فروش" باشد، چه ميزان از اين عمليات جزو تعهدات مشتري است؟ چنانچه تست در منزل مشتري انجام شود، چه اقدامات ويژه اي مورد نياز است تا بتوان از فرد تست كننده و سايرين حفاظت نمود؟
11. تا چه ميزان مي بايست تست كنندگان تحت نظارت قرار گرفته و يا در كار تست همراهي شوند؟
12. آيا اقدام تست كنندگان در خصوص طراحي، ساخت يا استفاده از هر گونه تجهيزات ويژه تست با استاندارد BS EN 61010-1 مطابقت دارد؟
13. اندازه دستگاه مورد نظر براي تست چقدر بوده و چه مقدار فضا پيرامون آن جهت انجام تست به صورت ايمن و بدون محدوديت وجود دارد؟
14. اگر نياز باشد كه تمامي كارگران شاغل در كارگاه ها، به دستگاه هاي برقي نزديك شوند، آيا شايستگي لازم براي پرهيز از خطر را دارند؟ اگر كارگران فاقد صلاحيت لازم در اين زمينه باشند، چگونه از نزديك نشدن آنها به دستگاه ها اطمينان حاصل مي كنيد؟
15. آيا زماني كه دستگاه به برق متصل بوده و درگير فرآيند تست مي باشد، به صورت برقدار رها مي شود؟
16. آيا ميز كار يا محدوده مجزاي مربوط به تست، نياز به وسيله هشدار دهنده مانند لامپ دارد تا نشان دهد كه تست در حال انجام است؟
17. آيا نياز به تهيه منابع اضطراري و يا وسايل اضافي براي دستگاه هايي كه ساير كارگران از آنها استفاده مي كنند، احساس مي شود تا بتوان با اتصال دستگاه هاي مذكور به اين منابع، ميزان صدمه به تست كنندگان را كاهش داد؟ آيا كليدهاي محافظ جان (RCD) را مي توان به عنوان وسايل تكميل كننده حفاظت مورد استفاده قرار داد؟ (توجه: اين راهنما و اطلاعات تكميلي ضميمه آن، توضيحاتي درباره كليدهاي RCD در حالت كلي و نيز كليدهاي RCD با جريان 30 ميلي آمپر را ارايه مي دهد. براي اخذ اطلاعات بيشتر، بخش مربوط به كليدهاي محافظ جان در صفحات آتي همين نوشتار را ملاحظه نماييد.)
18. آيا امكان كاستن از تعداد مسيرهاي مرتبط با زمين براي كاهش احتمال شوك ناشي از تماس فاز به زمين با استفاده از وسايلي مانند حصار فلزي، فنس و فيبر عايقي يا فرش لاستيكي وجود دارد؟
19. آيا امكان استفاده از ساير منابع تغذيه مانند ترانس ها يا باتري هاي ايزوله براي كاهش احتمال بروز خطر ناشي از شوك فاز به زمين وجود دارد؟
مديريت بر فرآيند تست تجهيزات برقي
فراهم نمودن محيطي ايمن براي كار و نيز استقرار يك سيستم ايمن كاري براي كارگران ضروري است. نتايج ناشي از ارزيابي ريسك و خطرات به شما كمك خواهد كرد تا مراحلي را كه نياز به انجام اين ارزيابي داريد، شناسايي كنيد. كارگران نيز بايد همكاري كرده و در حين كار مراقبت هاي منطقي در خصوص ايمني خود و ساير افراد را به كار بندند. توصيه هاي زير را بايد در مورد تمامي فعاليت ها و از جمله عمليات تست تجهيزات به كار برد:
الف) ايمني پرسنل
تمامي پرسنل بايستي:
1. بدانند كه حتي با انجام عمليات تست در منطقه ايزوله از زمين و يا استفاده از ترانسفورماتورهاي ايزوله و حتي استفاده از كليدهاي محافظ جان (RCD) ، باز هم خطر برق گرفتگي وجود دارد.
2. به طور كامل از اتفاقات ناگواري كه ممكن است در اثر برق گرفتگي و صدمات حاصل از آن در محيط كار رخ دهد، آگاهي داشته باشند.
3. آموزش هاي لازم در زمينه كمك هاي اوليه از جمله CPR را فرا گيرند (CPR مخفف Cardiac Pulmonary Resuscitation به معني برگرداندن قلب و شش مصدوم به حالت نرمال اوليه مي باشد).
ب) نواحي تست دائم
اين نواحي مي بايست:
1. تحت كنترل يك فرد مسئول باشند.
2. به وسيله فنس از ساير نقاط جدا شوند تا بدين وسيله از ورود افراد غيرمجاز به منطقه جلوگيري شود.
3. داراي علائم هشدار دهنده مناسب در ابتداي ورود به منطقه باشند.
4. در خلال عمليات تست و تنها براي پرسنل مجاز و نيز افرادي كه تحت نظارت مستقيم پرسنل واجد شرايط كار مي كنند، قابل دسترسي باشند.
5. داراي چراغ هاي هشدار دهنده مناسبي باشند كه نشان دهنده انجام تست بوده و نيز مجهز به چراغ هاي ديگري باشند كه نشان دهد ورود به منطقه مزبور ايمن است (غالباً از چراغ هاي سبز و قرمز استفاده مي شود).
6. داراي شستي هاي قطع اضطراري يا ساير وسايل كارآمد باشند تا قطع تمام منابع تست در مواقع اضطراري امكان پذير باشد. كنترل هاي اضطراري بايستي به دقت شناسايي شوند و بايد توجه كرد كه اين كنترل هاي اضطراري نبايد منابع تغذيه مربوط به روشنايي عمومي منطقه را از مدار خارج نمايند.
7. حاوي پوستري در باره برق گرفتگي باشد. اين پوستر مي تواند مثلاً نشان دهنده خطر برق گرفتگي و كمك هاي اوليه در اين زمينه باشد. همچنين پوستر مزبور بايد در نقاط حساس نصب شده و اقدامات مربوط به ايمني به ويژه شماره تلفن هاي مربوط به امداد رساني در آن درج گردد.
8. داراي نظم و آراستگي در چيدمان وسايل و دستگاه ها بوده و فواصل بين تجهيزات به طور مناسب رعايت گردد.
پ) نواحي تست موقت
در برخي مواقع ممكن است انتقال تجهيزات به محل دائمي انجام عمليات تست، عملي و يا منطقي نباشد، مثلاً موقعي كه تجهيزات بسيار بزرگ هستند كه در اين صورت امكان استقرار آنها در منطقه دائمي ويژه عمليات تست وجود ندارد. همچنين زماني كه تست تجهيزات برقي جزو تعهدات مشتري است، نمي توان اين گونه تجهيزات را به محل دائمي عمليات تست منتقل نمود. بنابراين چنانچه نياز به انجام تست در حالت برقداربودن تجهيزات باشد، يك منطقه تست موقت بايستي پيرامون تجهيزات ايجاد گردد. در هنگام ايجاد منطقه تست موقت، تمامي اقدامات پيشگيرانه اي كه در مورد مناطق تست دائم به آنها اشاره شد، بايستي مد نظر قرار گيرند و چنانچه اين كار مقدور نباشد، نياز به انجام ارزيابي است تا بتوان اقدامات لازم جهت كاهش خطرات را تا حد ممكن به عمل آورد. توجه داشته باشيد كه تسترهاي كوچك مجهز به دوشاخه مخصوص تست (Plug-in Tester) كه داراي دو وضعيت “Go/No go” هستند، در حالت كلي فقط پلاريته منبع را كنترل كرده و حداكثر مي توانند وجود اتصال زمين را نشان دهند ولي قادر به تشخيص ميزان تأثير اتصال زمين نيستند.
ت) مناطق ايزوله از زمين
منطقه تست را به گونه اي ايجاد كنيد كه حتي الامكان از زمين ايزوله باشد و همچنين سعي كنيد از منابع تغذيه ايزوله استفاده نماييد. براي نيل بدين منظور، اقدامات زير را به انجام رسانيد:
1. ميز تست مورد استفاده بايد از مواد عايق ساخته شده و قاب و پايه هاي آن عايق باشد تا از امكان تماس با زمين در حين تست جلوگيري نمايد.
2. تمامي لوله ها، رادياتورها، سازه ها و قطعات فولادي ساختمان، لوله هاي فلزي، وسايل برقي ارت شده، سوكت هاي فلزي، و غيره را از دسترسي به ميز دور نماييد و يا آنها را به طور دائم با مواد عايقي بپوشانيد تا از تماس آنها با ميز تست جلوگيري شود.
3. در جايي كه نياز به استفاده از هويه يا چراغ هاي مخصوص روشنايي ميز كار باشد، از نوع فشار ضعيف اين وسايل استفاده كنيد كه برق آنها از ترانسفورماتور ايزوله مطابق استاندارد BS 61558 تأمين شود. در اين صورت نيازي به استفاده از ميله اتصال زمين در منطقه تست نخواهيد داشت.
4. اگر نياز به نصب پريز مربوط به آنتن تلويزيون و يا راديو در منطقه تست باشد، نصب اين پريز بايستي مطابق با استاندارد BS 415 صورت پذيرد.
5. فرش عايق لاستيكي بايستي با استاندارد BS 921 مطابقت داشته و نيز تميز و خشك باشد ضمن اين كه فرش مزبور بايد به طور منظم تست گردد و همچنين بايستي براي عمليات تست به حد كافي بزرگ باشد تا زماني كه فرد تست كننده در حالت ايستاده و يا نشسته قرار دارد، بتواند به راحتي بر روي آن قرار گيرد (توجه داشته باشيد كه پايه هاي صندلي هنگام نشستن فرد تست كننده، ممكن است به فرش مذكور آسيب برسانند).
6. اگر از نوارهاي مچي مخصوص تخليه الكتريسيته ساكن استفاده شود، اين نوارها بايستي داراي مقاومت مناسب باشند (مقامتي در حد 1 مگا اهم يا بيشتر). استفاده از نوارهاي مچي كه سبب ارتباط مستقيم فرد با زمين مي شود، مجاز نمي باشد. براي كسب اطلاعات بيشتر در اين زمينه، به استاندارد BS IEC 61340-5-1: 1998 مراجعه نماييد.
ث) تغذيه تجهيزات تحت تست
هر قطعه اي از تجهيزات تحت تست بايستي از طريق منبع تغذيه خاص خود به برق متصل شود. اين منابع بايد از سوكت ها يا ترمينال هاي مربوطه تأمين شده و داراي پوشش هاي عايق مناسب باشند. منابع تغذيه بايستي داراي سيستم حفاظتي مناسبي در برابر اضافه بار و اضافه جريان در صورت بروز خطا در وسايلي مانند فيوزها باشند. توجه داشته باشيد كه:
1. در جايي كه از ترانسفورماتور ايزوله به عنوان منبع تغذيه براي تست تجهيزات استفاده مي كنيد، بايستي علاوه بر رعايت استاندارد BS 61558 ، از ترانسفورماتورهاي جداگانه براي هر ميز تست استفاده نماييد. چنانچه اين كار به طور منطقي عملي نباشد، از يك ترانسفورماتور ايزوله مي توان براي تغذيه ميزهاي ديگر استفاده نمود ضمن اين كه بايستي خطر اتصال اين منبع تغذيه به زمين را در هر ميز به درستي كنترل كرده و بدين وسيله از نبودن جريان نشتي به زمين مطمئن شد.
2. تأمين انرژي از ترانسفورماتور ايزوله بايد از طريق يك سوكت مخصوص انجام گرفته و بر روي آن عبارت "فقط براي استفاده به منظور تست تجهيزات برقدار" به وضوح نوشته شود. هيچ سيمي نبايد به طور ثابت به ترمينال زمين سوكت وصل شود و نيز قاب سوكت بايستي از ماده عايق ساخته شده باشد. همچنين نبايد قسمت هاي برقدار تجهيزات در حال تست در معرض ديد قرار داشته باشند.
3. در شرايط خاص، تجهيزات تحت تست از نوع كلاس I بايستي به طور كامل ارت شوند مگر اين كه براي تغذيه آنها از ترانسفورماتور ايزوله استفاده شود. ارت نمودن تجهيزات، خطر برق گرفتگي را افزايش مي دهد كه البته مي توان به كمك ساير اقدامات ايمني، اين خطرات را به حداقل ممكن كاهش داد.
4. وقتي تجهيزات تحت تست از نوع كلاس I باشند، هر گونه خطاي زميني كه از قبل در تجهيزات موجود بوده، بايستي آشكار شده و رفع خطا گردد. اين كار بايد پيش از اتصال تجهيزات به برق انجام شود. در صورت تأمين برق از ترانسفورماتور ايزوله، خطاي به وجود آمده بدين معني است كه تماس همزمان با محفظه دستگاه و يك قطب و يا هر دو قطب منبع تغذيه ايزوله ممكن است سبب برق گرفتگي خطرناكي شود.
5. كليه هادي هاي حفاظتي مدار (مسير ارت) در مجموعه تجهيزات كلاس I نوع پرتابل پس از تكميل شدن چيدمان ميزهاي ويژه تست، بايستي دوباره آزمايش شوند تا اطمينان حاصل شود كه هيچ خطاي زميني قبل از وصل دستگاه به برق وجود ندارد.
ج) ارزيابي خطرات موجود در تجهيزات تست و منابع تغذيه برق
تمامي اقداماتي كه براي كنترل خطر برق گرفتگي به كار مي روند، بايد مطابق سلسله مراتب زير به انجام رسند:
1. اولين و مهمترين مورد اين است كه تا حد ممكن به كمك روش هاي سخت افزاري كنترل هاي لازم را انجام دهيد.
2. دوم اين كه تمام خطرهاي قابل پيش بيني را با استفاده از سيستم هاي ايمن كاري كنترل كنيد. اين موارد بايستي شناخته شده و تمامي پرسنل مربوط از آنها اطلاع كافي داشته باشند. همچنين بايد خطرات به پرسنل گوشزد شده و به طور مكتوب به ايشان ابلاغ شود (اين كار مرجع مناسبي است كه به كمك آن مي توان دستورالعمل هاي ايمني را در صورت نياز اصلاح نمود).
3. و نهايتاً استفاده از پرسنل مجرب (يا ساير پرسنلي كه زير نظر افراد مجرب كار مي كنند) به طوري كه اين افراد بايد داراي تجربه و دانش فني لازم باشند تا بتوانند از خطرات و صدمات تهديد كننده جلوگيري كنند.
اگر استفاده از ترانسفورماتورهاي ايزوله به عنوان منابع تغذيه جهت تست تجهيزات، جزو اقدامات سخت افزاري لازم براي ارزيابي خطرات باشند، اين فرآيند بايد به طور نرمال انجام شده و ترانسفورماتور ايزوله بايستي جدا از تجهيزات زير تست بررسي شود. همچنين ضرورت دارد قفسه اي حاوي وسايل لازم براي تست هر يك از تجهيزات تعبيه گردد. با قرار دادن تمامي وسايل مورد نياز براي تست تجهيزات بر روي قفسه هاي عايق كه در بالاي ميز مخصوص تست تعبيه شده اند، مي توان برخي از خطرات مربوط به استفاده از تجهيزات تست را كاهش داد ولي بايد توجه داشت كه امكان حذف كامل خطرات وجود ندارد. همچنين اين كار امكان اتصال همزمان وسايل تست كننده با تجهيزات تحت تست را كاهش خواهد داد.
وقتي كه استفاده از ترانسفورماتورهاي ايزوله به عنوان منابع تغذيه جهت تست تجهيزات، جزو اقدامات سخت افزاري مربوط به ارزيابي خطرات باشد، همه منابع متصل به تجهيزات تست بايد توسط كليدهاي محافظ جان (RCD) با جريان 30 ميلي آمپر حفاظت شوند. توجه داشته باشيد كه براي منابع تغذيه اي كه جرياني بيش از 16 آمپر را به تجهيزات تحت تست وارد مي كنند، و يا در جايي كه تجهيزات زير تست داراي جريان نشتي بالايي هستند، ممكن است استفاده از كليدهاي RCD بدليل ايجاد نويز در سيستم، عملي نباشد. به منظور مطالعه ساير توصيه هاي ايمني مربوط به اين قسمت، به بخش 607 استاندارد BS 7671 مراجعه نماييد.
ساخت مناطق ايمن براي تست
حصول اطمينان از اين كه افراد غير دخيل در تست بايد از خطرات دور نگهداشته شوند، حائز اهميت است. اين كار با منحصر كردن انجام امور تست در نواحي مشخص شده براي اين منظور، امكان پذير است. در برخي كارگاه ها امكان ساخت و ايجاد يك منطقه تست همراه با ميز كار ثابت وجود دارد كه تنها پرسنل تست كننده تجهيزات بتوانند به آن دسترسي داشته باشند. در غير اين صورت، با قرار دادن فنس و موانع فيزيكي و يا ساير روش هاي محصور كننده بايستي افراد غير مجاز را از نزديك شدن به تجهيزات زير تست دور نگهداشت. منطقه ويژه تست مي تواند به يكي از صورت هاي زير باشد:
1. اتاقي مخصوص كه به منظور عمليات تست ساخته شده و داراي وسايل حفاظتي ويژه باشد. همچنين اين اتاق بايد مجهز به درهاي ايمن باشد تا از دسترسي افراد غيرمجاز جلوگيري شود (اين درها با توجه به ميزان و درجه خطر، بايد امكان قفل شدن هم داشته باشند).
2. منطقه اي مشخص شده در يك كارگاه مجهز به مانع فيزيكي و فنس دائمي.
3. يك ميز كار كه براي عمليات تست طراحي شده و براي تعمير تجهيزات و تست آنها مورد استفاده قرار گيرد.
4. يك محل كار مشخص شده در خلال فرآيند توليد و يا در انتهاي خط توليد.
5. يك منطقه موقت ساخته شده در اطراف تجهيزات با استفاده از فنس ها و موانع فيزيكي ايجاد شده به همين منظور.
6. يك منطقه ساخته شده در پيرامون تجهيزات ثابت مانند سوئيچ گيرها يا كليدهاي كنترل كننده مدار كه در اين منطقه افراد ماهر بتوانند كارهاي تعميراتي را انجام داده و عيب و نقص تجهيزات را رفع نمايند و يا در خلال روند نگهداري تجهيزات، بتوانند فرآيند تست را به انجام رسانند.
در كارگاه هايي كه تمام پرسنل آن به خوبي آموزش هاي لازم را فرا گرفته و از دستورالعمل هاي مربوط به ايمني آگاهي كامل دارند و از سوي ديگر هيچ فرد غيرمجازي را در جمع خود نپذيرفته اند، ايجاد فنس در درون كارگاه و در پيرامون ميز كار يا محدوده كاري ايشان ممكن است ضرورت نداشته باشد. علاوه بر اين، همه كارگران بايد آگاه باشند كه نبايستي تمركز افرادي كه به انجام عمليات تست مشغول هستند، توسط سايرين كه درگير فرآيند تست نيستند، بر هم زده شود.
چگونگي حفاظت از افرادي كه به انجام عمليات تست مبادرت مي نمايند
اقدامات انجام شده براي حفاظت افرادي كه مبادرت به انجام عمليات تست مي كنند، بايد مؤثر بوده و بتواند ايشان را از تماس با هادي هاي لخت برقدار كه منجر به وارد شدن صدمه به پرسنل و ايجاد حادثه مي شود، برحذر دارد. اين تماس مي تواند به صورت برخورد يكي از دست ها با منبع انرژي باشد كه يكي از هادي هاي تغذيه اش به زمين وصل شده و يا تماس مزبور مي تواند از طريق قسمت ديگري از سطح بدن صورت گيرد. تجهيزات كلاس I در اين طبقه بندي قرار مي گيرند زيرا بيشترين خطر در منبع هنگام ارتباط آن با زمين به وجود مي آيد. بنابراين خطر مربوط به تجهيزات الكترونيكي در محلي است كه سطوح بزرگ فلزي (يا شاسي ها) به منبع تغذيه متصل مي شوند. همچنين خطر صدمه ناشي از منابع تغذيه در جايي كه اتصال زمين وجود نداشته و يا در محلي كه اتصال همزمان با قطب هاي منبع صورت مي گيرد، زياد است. روش هاي كاهش خطر برق گرفتگي ناشي از اتصال همزمان با هادي ها عبارتند از:
1. انجام تست در جريان ها و ولتاژهاي كم و بي خطر
2. استفاده از محفظه هاي تست مجهز به قفل كه بتوان تجهيزات تحت تست را در درون آنها قرار داد.
3. استفاده از عايق كاري موقت.
4. استفاده از پوشش هايي كه براي انجام عمليات تست نياز به برداشتن آنها نباشد كه عايق كاري اوليه سيم هاي متصل به منبع تغذيه، مثالي از اين مورد است.
5. ايجاد منطقه اي كه حتي الامكان ايزوله از زمين باشد.
6. استفاده از ترانسفورماتورهاي ايزوله به عنوان منبع تغذيه اصلي
7. استفاده از كليدهاي RCD با جريان 30 ميلي آمپر
مطالب مندرج در بخش هاي ذيل، اطلاعات تفصيلي بيشتري درباره هر يك از اقدامات حفاظتي ارايه مي نمايند:
جريان ها و ولتاژهاي ايمن
امكان تست تجهيزات از طريق برقدار كردن آنها با سطوح ولتاژ و جريان بدون خطر وجود دارد. اين موضوع بايستي قبل از تصميم به استفاده از سطوح ولتاژ و جريان خطرناك، همواره مد نظر قرار گيرد.
محفظه هاي تست مجهز به قفل
اين محفظه ها ممكن است از لحاظ اندازه با يكديگر تفاوت داشته باشند به طوري كه محفظه هاي مزبور مي تواند به صورت جعبه اي كوچك همراه با درپوش مجهز به قفل باشد كه بر روي ميز كار نصب مي شود و يا به صورت محفظه اي بزرگ همراه با درهاي مجهز به قفل باشد (بزرگي محفظه به گونه اي است كه افراد مي توانند وارد آن شوند). حصول اطمينان از اين كه عملكرد ايمني سيستم قفل مزبور همانند عملكرد عايق به كار رفته در تجهيزات مناسب است، حائز اهميت فراوان مي باشد كه بدين منظور استفاده از سيستم قفل و كليد مخصوص موسوم به trapped key يا key exchange با عايق مناسب مي تواند به اين اطمينان كمك كند. در حالت كلي قفل نمودن محفظه و استفاده از سيستم كنترلي براي بازرسي آن به تنهايي مورد قبول نبوده و منبع تغذيه هم بايستي از طريق سيستم قفل مذكور، ايزوله شود.
در شرايط معين مانند استفاده از خازن ها، ممكن است پتانسيل ناشي از بارهاي ذخيره شده خطرساز باشد. در چنين شرايطي منبع تغذيه مربوط به تجهيزات زير تست را بايد قبل از هر گونه اقدام براي تست ترجيحاً به صورت اتوماتيك به زمين ارت كرد. چنانچه امكان ارت اتوماتيك تجهيزات وجود نداشته باشد، بايستي با ابزار مناسب و مخصوص ارت نسبت به اتصال زمين دستي اقدام كرد. همچنين در زمان به كار بردن ارت اتوماتيك، استفاده از وسيله ارت دستي براي ارت كردن تجهيزاتي كه قبلاٌ برقدار بوده اند، اهميت فراوان دارد. ضمناً توجه داشته باشيد كه وقتي محفظه هاي بزرگ مورد استفاده قرار مي گيرند، بايد اطمينان حاصل شود كه هنگام بروز خطر در تجهيزات زير تست، افراد نتوانند به درون محفظه ها راه پيدا كنند.
عايق كاري موقت
وقتي كه خطر تماس همزمان با هادي هاي خطرناك وجود دارد، نبايد فرض را بر اين بگذاريم كه كارگران قادر به جلوگيري از چنين تماس هاي خطرناكي هستند. استفاده از عايق كاري موقت كه مي تواند به كمك صفحات مخصوص و يا ورقه هاي عايقي (به صورت انعطاف پذير و يا غير قابل انعطاف) باشد، را مد نظر قرار دهيد. البته ممكن است يك محدوديت عملي در استفاده از صفحات مزبور در زمان تست و سواركردن تجهيزات الكترونيكي كمپكت وجود داشته باشد.
مناطق ايزوله از زمين
دستيابي به يك منطقه كامل ايزوله از زمين بسيار دشوار است زيرا براي اين منظور ضرورت دارد اطمينان حاصل كنيم كه تمامي سقف ها و ديوارها جريان را از خود عبور نمي دهند چرا كه شوك حاصل از عبور جريان موجب آسيب و صدمه به افراد مي شود. بنابراين استفاده از مواد عايقي مناسب مانند فرش هاي عايق لازم است تا منطقه اي ايزوله از زمين ايجاد شود. سپس اين مناطق بايد در فواصل منظم تست شوند تا اطمينان حاصل شود كه خواص عايقي آنها ثابت مانده است. ايجاد منطقه ايزوله از زمين به آساني عملي و امكان پذير است اما ارزيابي كلي از خطرات ضرورت دارد تا اطمينان حاصل شود كه افراد تست كننده با هيچ يك از هادي هاي ارت شده تماس خطرساز برقرار ننمايند. اقلامي همچون لوله هاي هدايت آب و گرما و نيز رادياتورها بايستي مجهز به حفاظ باشند و يا منطقه تست بايد به گونه اي باشد كه از تماس همزمان افراد تست كننده با تجهيزات زير تست و دستگاه هاي ارت شده جلوگيري نمايد. مناطق ايزوله از زمين بايد به گونه اي باشد كه امكان تماس با قسمت هاي هادي و رسانا به حداقل ممكن برسد. ضمناً مي توان از يك كليد RCD با جريان 30 ميلي آمپر به عنوان وسيله تكميلي حفاظت استفاده نمود. مناطق ايزوله از زمين اغلب همراه با ترانسفورماتورهاي ايزوله مورد استفاده قرار مي گيرند. وقتي كه امكان ايجاد منطقه ايزوله از زمين به خاطر ضرورت ارت كردن تجهيزات زير تست وجود نداشته باشد، مي توانيد از ميزان قطعات فلزي غير ضروري تا حد ممكن بكاهيد.
ترانسفورماتورهاي ايزوله
در صورت تماس فرد با يك هادي برقدار در منبع تغذيه ايزوله شده و تماس قسمت ديگري از بدن وي به هادي ارت شده، ترانسفورماتور ايزوله مورد استفاده به عنوان منبع تغذيه در عمليات تست، مي تواند از خطر برق گرفتگي جلوگيري نمايد. اما بايد توجه داشت كه اگر فردي به طور همزمان با هر دو هادي ثانويه ترانسفورماتور تماس برقرار كند، ترانسفورماتور ايزوله نمي تواند از برق گرفتگي وي جلوگيري نمايد مگر اين كه ولتاژ خروجي كمتر از 50 ولت متناوب ( يا 120 ولت مستقيم) در محيط خشك بوده و يا ولتاژ مزبور كمتر از 16 ولت متناوب (يا 35 ولت مستقيم) در محيط نمناك باشد. شرايط ايزوله بودن از زمين بايستي به طور منظم تست شود و يا بايد اقدام به نصب وسايل نشان دهنده ارت فالت نمود تا اطمينان حاصل شود كه ارت فالت هاي خطرناك تشخيص داده شده و رفع عيب مي شوند.
كليدهاي محافظ جان (RCD)
اين كليدها وسايل تكميلي حفاظت هستند كه از برق گرفتگي جلوگيري نمي كنند ولي مي توانند از مدت زمان وقوع برخي از شوك هاي الكتريكي جلوگيري كنند. اين كليدها توانايي قطع سريع منبع تغذيه برق را در صورت عبور جريان نسبتاً كم از طريق زمين (مانند زماني كه برق گرفتگي رخ مي دهد) دارا هستند. بنابراين كليدهاي RCD قادر به ايجاد سطح حفاظتي بالاتري در برابر خطرات ناشي از برق گرفتگي شديد در هنگام استفاده از منابع تغذيه حفاظت نشده مي باشند. يك كليد RCD مورد نياز براي به حداقل رساندن خطرات و ضايعات انساني بايستي داراي حداكثر جريان قطع نامي 30 ميلي آمپر بوده و نبايد داراي زمان تأخير قابل تنظيم باشد. اگرچه اغلب از كليدهاي با جريان 30 ميلي آمپر استفاده مي شود، ولي كليدهاي با جريان قطع كمتر (10 ميلي آمپر يا كمتر) نيز موجودند كه مي توان از آنها براي حفاظت تكميلي در جايي كه ايجاد نويز مشكل خاصي محسوب نشود، استفاده كرد. هنگامي كه حفاظت فردي تا اندازه اي بستگي به عملكرد كليد RCD داشته باشد، اين كليد بايستي با استفاده از تجهيزات تست مربوطه و در فواصل زماني مناسب تست گردد (براي نمونه كليدهاي RCD قابل حمل قبل از هر بار استفاده بايد به طور هفتگي مورد بررسي قرار گيرند). افزون بر اين، تمامي كليدهاي RCD بايستي حداقل سالي يكبار با استفاده از تست كننده مخصوص RCD تست شوند كه اين دستگاه تست كننده، جريان قطع و سرعت عمل كليد را تست مي كند.
دستگاه هاي ويژه تست تجهيزات برقي
در صورت امكان، دستگاه هاي تست كننده بايد از يك طراحي ويژه برخوردار باشند. در اين حالت سازنده بايد عمليات ايمني لازم در خلال استفاده از دستگاه را در طراحي خود مد نظر قرار دهد. در صورت امكان تجهيزات تست بايد مطابق استاندارد BS EN 61010 ساخته شوند. دستگاه هاي ويژه تست تجهيزات برقي بايد با همان استاندارد ايمني تجهيزات مربوطه طراحي و ساخته شوند. وقتي تجهيزات از طريق منبع تغذيه برق راه اندازي مي شوند، استفاده ايمن از آنها بايد به شيوه صحيح انجام پذيرد. علاوه بر اين، چگونگي اتصال دستگاه هاي ويژه تست به تجهيزات بايد با ايمني لازم صورت گيرد.
دستگاه هاي تست عايقي مي توانند ولتاژهاي زيادي در خروجي خود توليد كنند و برخي از آنها داراي قابليتي هستند كه مي توانند جريان خروجي را به سطح ايمن و بدون خطر كاهش دهند. عموماً جريان بدون خطر و ايمن برابر با 5 ميلي آمپر مي باشد (قبلاً جريان 5 ميلي آمپر متناوب به عنوان جريان ايمن در نظر گرفته مي شد ولي از ماه مي 2001 جريان خروجي تجهيزات جديد بايد به 3 ميلي آمپر محدود شود). اگر تماس خطرناكي با هادي هاي خروجي برقرار شود، خطر صدمه و جراحت در صورتي كه اين سطوح جريان افزايش نيابند، به حداقل مي رسد. چنانچه سطوح جريان بالاتري مورد نياز باشد، اقدامات خاص نياز است تا از آسيب و ضايعات جلوگيري شود. اين اقدامات شامل استفاده از رابط هاي تست متصل به كليدهاي كنترل و يا استفاده از محفظه هاي مجهز به قفل براي جلوگيري از دسترسي به قسمت هاي خطرناك و ايجاد محدوديت در انجام تست توسط افراد غيرمجاز مي باشند. اكثر تست هاي عايقي را مي توان تحت جريان هاي ايمن مشخص شده در فوق به انجام رساند.
نحوه اتصال تجهيزات براي تست بايد به گونه اي باشد كه حفاظت مناسبي در برابر برق گرفتگي ايجاد نمايد. تنها استثناء در اين مورد هنگامي است كه تجهيزات مورد نظر براي تست در درون محفظه قفل دار به دستگاه هاي تست كننده وصل شده و يا رابط اتصال آنها قطع مي شود كه در اين گونه موارد منبع تغذيه بايستي ايزوله بوده و نيز مي بايست اطمينان حاصل شود كه هر گونه انرژي ذخيره شده در منبع، از بين رفته باشد تا خطري براي افراد ايجاد ننمايد. در اين حالت، هادي هاي اتصال دهنده قسمتي از هادي هاي تحت تست را تشكيل داده و بنابراين داراي خطري مشابه همان هادي ها خواهند بود.
نمونه دستگاه هاي تست كننده
پاراگراف هاي زير عمدتاً مربوط به اسيلوسكوپ مي شود اما مي توان برخي اوقات آنها را براي دستگاه هاي ديگر نظير سيگنال ژنراتور نيز مورد استفاده قرار داد.
ولتاژهاي خطرناك ممكن است در قاب اسيلوسكوپ ارت شده كلاس I يا در برخي موارد در انواع معيني از اسيلوسكوپ هاي كلاس II با عايق دوبل پديد آيند. ولتاژهاي خطرناك ممكن است از ولتاژهاي اندازه گيري شده بر روي تجهيزات زير تست ناشي شوند و يا در بعضي موارد به خاطر شكست عايقي خود اسيلوسكوپ پديد آيند. مشكلات اندازه گيري از آنجا بوجود مي آيند كه بيشتر اسيلوسكوپ ها داراي ترمينال "سيگنال مشترك" متصل به شاسي اسيلوسكوپ و نيز قاب و اتصالات آن هستند. در يك اسيلوسكوپ كلاس I، اين قسمت ها به هادي حفاظتي منبع تغذيه وصل مي شود. اين بدين معني است كه همه اندازه گيري ها بايد نسبت به زمين انجام شود كه البته اين امر سبب محدود شدن اندازه گيري ها با اسيلوسكوپ مي شود. اخيراً تكنيكي به وجود آمده كه به كمك آن مي توان اسيلوسكوپ را به صورت شناور وصل نمود (منظور از شناور بودن اين است كه اتصال اسيلوسكوپ از طريق هادي حفاظتي منبع تغذيه حذف مي شود). در اين صورت قاب و محفظه اسيلوسكوپ در بالاي پتانسيل زمين شناور مي ماند كه احتمالاً خطرات برق گرفتگي خاص خود را خواهد داشت (در اين حالت مي توان از اسيلوسكوپ براي ولتاژهاي بالا و نيز در برخي از انواع اندازه گيري ها استفاده نمود). راه اندازي يك اسيلوسكوپ با حذف هادي حفاظتي بدين معني است كه دستگاه ديگر در برابر شكست عايق داخلي حفاظت نمي شود. عيب ديگر اين وضعيت از اين قرار است كه نياز به ايجاد يك منطقه ايزوله از زمين وجود دارد. چنين استفاده اي نيز مفهوم حفاظت اوليه سازنده تجهيزات را در باره حفاظت كلاس I زير سؤال برده و بايستي از آن اجتناب نمود. تاكنون روش هايي به كار رفته اند تا به كمك آنها اندازه گيري ايمن در حالت شناور بودن اسيلوسكوپ امكان پذير گردد. يكي از اين روش ها تغذيه نمودن اسيلوسكوپ از طريق ترانسفورماتور ايزوله بوده كه در اين حالت مرجع زمين در منبع تغذيه حذف گرديده و امكان اندازه گيري شناور فراهم مي شد. مزيت اين روش اين است كه منطقه ايزوله از زمين نياز نبوده ولي عيب آن اين است كه اسيلوسكوپ در برابر شكست عايقي نسبت به شاسي محل استقرار خود حفاظت نمي شود (همچنين در صورت انجام اندازه گيري فشار قوي، عايق داخلي اسيلوسكوپ مي تواند تحت فشار مضاعف قرار گيرد). روش دوم استفاده از مانيتور ايزوله مخصوص در تغذيه اسيلوسكوپ مي باشد (كه البته به آن مانيتور ايزوله خط يا مانيتور ايزوله زمين هم مي گويند). اين روش به اسيلوسكوپ امكان مي دهد كه بدون نياز به هادي حفاظتي، به كار خود ادامه دهد كه در اين صورت مانيتور به طور مدام ولتاژ بين محفظه اسيلوسكوپ و نقطه مرجع زمين را كنترل مي كند. اگر ولتاژ روي محفظه اسيلوسكوپ به حد خطرناكي برسد، مانيتور منبع تغذيه اصلي را حذف كرده و معمولاً دوباره هادي حفاظتي منبع تغذيه را وصل مي كند. ولتاژ نمونه براي عملكرد مانيتور بايد در حدود 30 ولت مؤثر باشد. در اين ولتاژ است كه اسيلوسكوپ در برابر شكست عايق داخلي حفاظت مي شود.
عيب اين روش در آن است كه تنها براي اندازه گيري سيگنال هاي فشار ضعيف به كار مي رود زيرا در غير اين صورت، عايق داخلي اسيلوسكوپ تحت فشار فراوان قرار مي گيرد.
در سال هاي اخير، پيشرفت هاي تكنولوژي منجر به ساخت وسايل متنوعي شده است كه مي توانند در سيم رابط اندازه گيري اسيلوسكوپ مورد استفاده قرار گيرند. همچنين در اين صورت، امكان ارت اسيلوسكوپ كلاس I نسبت به منبع تغذيه اصلي وجود داشته و مي توان ولتاژهاي اندازه گيري شده را ايزوله نمود تا از بروز پتانسيل در محفظه اسيلوسكوپ جلوگيري به عمل آيد. براي وسايل مدرن و مخصوص از تكنيك هاي گوناگوني استفاده مي كنند تا مشكل عايقي آنها را برطرف نموده و بتوانند به طور مثال در محدوده ميلي ولت تا هزار ولت اقدام به اندازه گيري نمايند (عايق هاي اپتيكي موسوم به opto-isolators كه به آنها optical isolators هم مي گويند، از اين نمونه تكنيك هاي به كار رفته هستند). در ضمن به ياد داشته باشيد كه عايق هاي به كار رفته به عنوان حفاظ هاي عملي و منطقي، ممكن است خطراتي نيز داشته باشند. وسايل عايقي در اشكال متنوعي عرضه شده و ممكن است مطابق ميل سازنده نام هايي مختلف داشته باشند. برخي از نام هاي متداول براي اين وسايل عبارتند از: تقويت كننده هاي ايزوله، تقويت كننده هاي ديفرانسيل، و رابط هاي ايزوله. انتخاب درست وسيله عايقي مطابق نوع اندازه گيري مورد نظر حائز اهميت بوده و كاربر بايستي به توصيه سازنده نيز عمل نمايد. برخي سازندگان اينك اسيلوسكوپ هايي با ورودي هاي ايزوله (يعني جايي كه ورودي هاي اندازه گيري شده از يكديگر و نيز از شاسي اسيلوسكوپ ايزوله هستند) تا سطوح ولتاژ فشار قوي (به طور نمونه 850 ولت ماكزيمم متناوب و مستقيم) ارايه مي كنند. در مورد استفاده از اين تجهيزات و نيز همه اسيلوسكوپ هاي كلاس II تمام عايق بايستي ملاحظات لازم را به عمل آورد. اسيلوسكوپ هايي كه با باتري راه اندازي مي شوند را مي توان براي سطوح اندازه گيري فشار قوي موجود مورد استفاده قرار داد كه البته اين وسايل داراي نقطه مرجع صفر نيستند.
استفاده از كليد RCD با حداكثر جريان قطع نامي 30 ميلي آمپر همراه با وسايلي مانند منابع تغذيه دستگاه هاي كلاس I، هويه هاي مورد استفاده و يا ساير تجهيزات برقي مي تواند اقدام مناسبي باشد. برخي اوقات ترانسفورماتورهاي ايزوله به عنوان بخشي از سيستم توزيع و تأمين كننده برق سوكت هاي ثابتي به كار مي روند كه اين سوكت ها در واقع منابع تغذيه جهت تست تجهيزات مي باشند. در اين صورت سوكت هاي فوق بايستي متفاوت از سوكت هاي معمولي و نيز استاندارد بوده و يا از نوع پولاريزه شده باشند تا اطمينان حاصل شود كه فقط به منظور تست در نظر گرفته شده اند.
سيستم هاي ايمني كار
چنانچه از لحاظ منطقي امكان پذير باشد، بايد جزئيات سيستم هاي ايمني كار براي فعاليت هاي مربوط به تست تجهيزات به تفصيل نوشته شوند. براي ايجاد يك سيستم كاري مناسب، تمامي پرسنل بايد در فرآيند ايمن سازي محيط كار درگير باشند. اسناد تكميلي كه گهگاهي نياز به مرور نيز دارند، بايد در دسترس كارگران قرار گيرند.
در جايي كه فرآيند تست كردن محدود به تست تشخيص سيستم هاي توزيع برق و تجهيزاتي مانند سوئيچ گير بوده و اين كار توسط اشخاص متخصص صورت گيرد، محتويات اسناد مكتوب بايستي عمليات ضروري و كاري مربوط به ايمني را در بر گيرد. البته اسناد فوق ممكن است حاوي مطالبي نباشد كه افراد در اثر تجربه و دانش ذاتي خود كسب مي كنند زيرا دانش هر فرد ذيصلاح بستگي به تجربه وي دارد و اسناد مكتوب ياد شده، بيانگر موضوعات عمومي هستند. پرسنلي كه كار تست را مطابق تعهد سازمان خود براي مشتريان به انجام مي رسانند، بايد مطابق قوانيني متفاوت از دستورالعمل هاي مربوط به تست تجهيزات در كارخانه ها رفتار كنند. اين بدين معني است كه ممكن است نياز به دو مجموعه قانون و دستورالعمل باشد كه اين موضوع بايستي در ايجاد سيستم ايمن كاري در نظر گرفته شود. محتويات سيستم هاي مكتوب جهت كار ايمن، حداقل بايد شامل جزئيات زير باشند:
1. افراد مجاز به انجام تست، مكان مناسب براي تست، و نيز چگونگي دسترسي به منطقه تست و همچنين شناسايي افرادي كه نبايد به اين مناطق وارد شوند.
2. مكاني كه مي توان در آن جا اقدام به ساخت مناطق موقت تست نمود و نيز چگونگي ساخت مناطق مزبور.
3. قوانين مربوط به عايق كاري تجهيزات و نحوه ايمن نگهداشتن عايق اين تجهيزات.
4. ساير اقدامات مناسب براي حفاظت، براي مثال چگونگي استفاده از عايق هاي قابل انعطاف براي برداشتن پوشش تجهيزات قبل از اقدام جهت تست آنها. ضمناً توجه داشته باشيد كه چنانچه استفاده از عايق هاي مذكور براي برداشتن پوشش تجهيزات در زمان برقدار بودن دستگاه ضروري باشد، خطر برق گرفتگي ناشي از اين كار بايستي مورد ارزيابي قرار گيرد.
5. منبع تغذيه مناسب براي تأمين انرژي تجهيزات زير تست و مخصوصاً بررسي مكان هايي كه در آنها استفاده از منبع تغذيه نامناسب به بحث ايمني لطمه نمي زند.
6. نحوه كنترل و بازرسي دستگاه هاي تست كننده قبل از استفاده از آنها براي فرآيند تست و نيز چگونگي گزارش نقايص موجود در دستگاه هاي مذكور.
7. نحوه درست استفاده از تمامي تجهيزات هشدار دهنده كه بخشي از سيستم ايمني را در مناطق مورد نظر براي تست تشكيل مي دهند.
8. دستورالعمل هاي مربوط به اقدامات لازم در شرايط اضطراري.
آموزش
تمامي پرسنل درگير در فرايند تست بايستي آموزش هاي خاص ايمني را مطابق كاري كه انجام مي دهند، فرا گيرند. در مورد افرادي كه ممكن است مبادرت به ورود به مناطق تست نموده و يا به ميزهاي مخصوص تست دسترسي داشته باشند، بايد آموزش هاي لازم داده شده و نيز دستورالعمل هاي مربوطه به آگاهي ايشان رسانده شود. در هنگام رويارويي با موارد زير، احتمالاً نياز به آموزش هاي جديد خواهد بود:
1. تغييرات در طراحي محصول توليدي و نيز تغيير در جانمايي و نصب تجهيزات
2. تغييرات در روش هاي توليد يا متدهاي كاري
3. تغييرات در دستگاه هاي تست و روش هاي انجام تست
4. تغييرات در پرسنل تست كننده تجهيزات و ساير افرادي كه ممكن است اين تغييرات بر آنها اثرگذار باشد.
صلاحيت تست كنندگان
در شركت هاي كوچك، برخي اوقات برق كاران و تكنسين هاي ماهر عملكرد سيستم هاي برقي را به طور روزانه كنترل مي كنند. اگر اين افراد درگير تنظيم كردن دستگاه هاي تست كننده به منظور آماده نمودن آنها جهت انجام فرآيند تست باشند، بايستي اطمينان حاصل شود كه اين افراد از تمامي جنبه هاي ايمني مربوط به تست آگاهي دارند. در اين گونه موارد، توصيه افراد متخصص و ذيصلاح ممكن است ضروري باشد تا به ما اطمينان دهد كه روش تست به صورت ايمن انجام مي شود.
وقتي اقدام به ساخت منطقه تست مي شود، در امان نگهداشتن افراد غيرماهر يا بي تجربه از رويارويي با خطرات برقي، حائز اهميت فراوان است. همچنين اقدامات مناسبي بايد به انجام رسد تا از صدمه زدن به افراد ماهر و داراي دانش فني برق جلوگيري شود. به ياد داشته باشيد كه در صورت عدم حفاظت، حتي ممكن است افراد ماهر نيز در تماس حادثه ساز با هادي هاي برقدار و خطرناك قرار گيرند. بنابراين بدون ايجاد محيطي ايمن و حفاظت شده نبايد تنها بر صلاحيت فني افراد براي انجام كارهاي برقي تكيه كرد.
اقدامات انجام شده را بايد به طور منظم مرور كرد تا اطمينان حاصل شود كه اين اقدامات به خوبي انجام شده و نيز براي كار مورد نظر مناسب هستند. از جمله موضوعات مهم در مرور اقدامات ايمني، اين است كه كارگران بايد آموزش هاي كافي را فراگرفته و از نحوه اصلاح روش هاي كاري ايمن آگاهي يابند. اين مورد مخصوصاً در زمان بروز تغيير در طراحي محصول توليدي و انجام تست هاي مربوطه و نيز لحاظ نمودن موارد مربوط به حفاظت، اهميت ويژه اي دارد. وظيفه مرور اقدامات مربوط به طراحي محصول توليدي و انجام تغييرات مورد نظر در باره روش هاي ايمني را مي توان به فردي ذيصلاح محول كرد تا از طريق مذاكره با پرسنل تست كننده بتواند در زمينه مسايل ايمني اقدام مناسبي به انجام رساند. مرور اقدامات ايمني را بايستي هنگامي به انجام رساند كه تغييراتي به وقوع پيوسته و اين تغييرات بر كار تست اثر گذار باشند، مانند تغيير در روش هاي توليد، تغيير در نحوه عرضه محصول، تغيير در دستگاه هاي تست كننده و روش هاي
تست و يا تغيير در پرسنل تست كننده تجهيزات.
وقتي كه كار تست توسط پيمانكاران دعوت شده به سايت انجام مي شود، ترتيب كار ايمن بايستي مورد بحث و بررسي قرار گرفته و پيش از شروع كار ترجيحاً در مرحله مذاكره براي قرارداد مورد توافق قرار گيرد. اين كار سبب مي شود كه هر فرد درگير در فرآيند تست، بداند كه چه كسي در حال انجام تست بوده و چه كسي مسئول انجام كار است و بدينسان كار با ايمني و بدون بروز خطر براي كارگران پيمانكار، كارگران سايت و ساير افرادي كه ممكن است به نحوي در معرض خطر باشند، انجام خواهد شد. در حالت خاص فردي كه مسئول ايمن سازي محيط و تجهيزات مربوطه است، بايستي شناسايي شده و صلاحيت وي مورد توافق طرفين قرار گيرد.
نيازمندي هاي قانوني
دستور العمل هاي مربوط به كار با وسايل برقي مربوط به سال 1989، قوانين اصولي مربوط به فعاليت هاي تست برق را تشكيل مي دهند. به موجب دستورالعمل شماره (3)4 ضرورت دارد كه: "كار در نزديكي و يا بر روي سيستم برق بايد به گونه اي انجام شود كه حتي الامكان سبب برورز خطر نشود". دستورالعمل شماره 14 بيانگر ممنوعيت جدي كار در نزديكي و يا بر روي هادي هاي برقدار بوده و تنها در حالت هاي زير مي توان به اين كار مبادرت نمود:
الف) قطع برق تجهيزات غيرمنطقي باشد.
ب) كار در نزديكي و يا بر روي هادي برقدار منطقي باشد.
پ) اقدامات مناسبي براي جلوگيري از صدمات و ضايعات به انجام رسد.
افزون بر اين، مطابق دستورالعمل شماره 3 مديريت ايمني و بهداشت كار مصوب سال 1999، كارفرمايان ضرورت دارد كه خطرات مربوط به ايمني و بهداشت كارگران را در حين كار ارزيابي كنند تا بدين وسيله اقدامات لازم براي ايمني شناسايي شده و به كار بسته شود.
منابع
1. ايمني در تست تجهيزات برقي: سرويس و تعمير وسايل برقي خانگي، قسمت اطلاعات مهندسي EIS35 HSE Books 2002
2. ايمني در تست تجهيزات برقي: سرويس و تعمير تجهيزات صوتي، تلويزيون و كامپيوتر، بخش اطلاعات مهندسي EIS36 HSE Books 2002
3. ايمني در تست تجهيزات برقي: سوئيچ گير و كليدهاي كنترل، قسمت اطلاعات مهندسي EIS37 HSE Books 2002
4. ايمني در تست تجهيزات برقي: محصولات نهايي خطوط توليد، بخش اطلاعات مهندسي EIS38 HSE Books 2002
5. استاندارد BS EN 50191: 2001 مربوط به نصب و بهره برداري از دستگاه هاي تست كننده تجهيزات برقي
6. استاندارد BS EN 61010-1: 1993 كه مربوط به نيازمندي هاي ايمني براي تجهيزات برقي به منظور اندازه گيري، كنترل و استفاده هاي آزمايشگاهي بوده و كل سند در 11 قسمت ارايه شده است.
7. برق گرفتگي: روش هاي انجام كمك هاي اوليه از سري HSE Books 2002 با شابك ISBN 0 7176 2264 9
8. استاندارد BS EN 61558-1, -2-1, -2-2, -2-4, -2-6: 1998 كه مربوط به ايمني ترانسفورماتورهاي قدرت، منابع تغذيه و موارد مشابه بوده و نيز حاوي نيازمندي هاي خاص براي ايمني ترانسفورماتورهاي ايزوله و استفاده عمومي از آنها مي باشد.
9. استاندارد BS 415: 1990 كه مربوط به نيازمندي هاي ايمني براي دستگاه هاي برقي الكترونيكي و تجهيزات مورد استفاده در وسايل خانگي و عمومي است.
10. استاندارد BS 921: 1976 كه مربوط به مشخصات فرش لاستيكي مورد نياز براي كارهاي برقي است.
11. استاندارد BS IEC 61340-5-1: 1998 كه مربوط به الكتريسيته ساكن بوده و شامل موارد كلي مربوط به حفاظت وسايل الكترونيكي در برابر پديده الكترواستاتيك است.
12. استاندارد BS 7671: 2001 كه مربوط به نيازمندي هاي تأسيسات برقي (دستورالعمل هاي سيم كشي IEE، ويرايش شانزدهم) است.
13. استاندارد BS PD 6536: 1992 كه مربوط به محدوده افزايش ولتاژ فشار ضعيف (ELV) مي باشد.
منابع خواندني ديگر
الف) انتشارات HSE
ب) دستورالعمل هاي مربوط به كارهاي برقي مصوب سال 1989. راهنما و دستورالعمل هاي HSR25 از سري انتشارات HSE Books 1989 با شابك ISBN 0 7176 1602 9
پ) "استفاده ايمن از تجهيزات كاري" - تهيه دستورالعمل هاي مربوط به كار با تجهيزات، مصوب سال 1998 همراه با كد مجاز عمليات و راهنماي L22 (ويرايش دوم) از سري انتشارات HSE Books 1998 با شابك ISBN 0 7176 1626 6
ت) دستورالعمل مديريت بهداشت و ايمني در كار، مصوب سال 1999 همراه با كد مجاز عمليات و راهنماي L21 (ويرايش دوم) از سري انتشارات HSE Books 1999 با شابك ISBN 0 7176 2488 9
ث) "نگهداري تجهيزات برقي پرتابل" از سري انتشارات HSE107 1994 با شابك ISBN 0 7176 0715 1
ج) "تجهيزات تست برقي براي استفاده برقكاران" از سري انتشارات GS38 1995 با شابك ISBN 0 7176 0845 X
چ) كار با وسايل برقي: عمليات مربوط به كار ايمن از سري انتشارات HSG85 با شابك ISBN 0 7176 0442 X
ساير انتشارات
1. راهنماي طراحي براي ايمني تجهيزات برقي، تابلوهاي كنترل و فرمان و سيستم هاي كنترل (مرجع 178)، اتحاديه كاربران مواد و تجهيزات مهندسي (EEMUA). نشاني انتشارات: لندن – ميدان بلگريو (Belgrave) ، كد پستي SW1X 8PS ، تلفن: 02074968990 ، شابك ISBN 0 85931 080 9
2. معيارهاي كيفيت DASA (بخش دوم "صلاحيت انجام كار" و بخش 1-3 "تست هاي ايمني برق")، اتحاديه سرويس وسايل خانگي موسوم به DASA . آدرس انتشارات: هرتس (Herts) ، منطقه Stanstead Abbotts، مجتمع Maltings، شماره 9-6 ، كد پستي SG12 8HG، تلفن رايگان : 01920870173
3. "نگهداري تجهيزات برقي" - عمليات مصوب انستيتوي مهندسان برق (IEE) . نشاني انتشارات: لندن – ساوي (Savoy) ، كد پستي WC2 R0BL ، تلفن: 02072401871 شابك ISBN 0 8529 6769 1
استانداردهاي بين المللي و استاندارد بريتانيا
الف) استاندارد بريتانيايي BS EN 61557-1:1997 و استاندارد بين المللي IEC 6155-1:1997 در خصوص ايمني برقي در سيستم هاي توزيع فشار ضعيف تا حد 1000 ولت متناوب و 1500 ولت مستقيم شامل نيازمندي هاي كلي مربوط به دستگاه هاي تست كننده، دستگاه هاي اندازه گيري و يا مانيتورينگ اقدامات حفاظتي (كل سند در 9 بخش مي باشد)
ب) استاندارد بريتانيايي BS 3535-2:1990 درباره ترانسفورماتورهاي ايمن و ايزوله شامل مشخصات ترانسفورماتورهاي مورد استفاده براي كاهش ولتاژ سيستم.
پ) استاندارد بريتانيايي BS PD 6519 مربوط به راهنماي تأثيرات جريان بر روي انسان ها و حيوانات، شامل سه قسمت به شرح زير:
قسمت 1: جنبه هاي عمومي – راهنماي تأثيرات جريان متناوب (براي فركانس هاي بين 15 و 100 هرتز) و نيز تأثيرات جريان مستقيم.
قسمت 2 : جنبه هاي خاص مربوط به انسان ها – راهنماي تأثيرات جريان متناوب و فركانس هاي بالاي 100 هرتز با شكل موج هاي خاص يا به صورت پالس هاي جداگانه در يك راستا و براي مدت كم.
قسمت 3: تأثيرات جريان عبوري از بدن حيوانات.
نظرات شما عزیزان:
موضوعات مرتبط: جزوه مهندسی برق قدرت ، ،
برچسب‌ها: